We wrześniu na prawobrzeżnym Mazowszu walki powstańcze osłabły. W naszej okolicy odnotowano jedynie potyczkę pod Okuniewem (30 IX 1863). Tymczasem konspiratorzy w Warszawie, 19 września 1863 r. dokonali zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga. Na Nowym Świecie pod powóz gubernatora zamachowcy rzucili kilka bomb z poddasza Pałacu Zamoyskich (obecnie kamienica przy Nowym Świecie 69, siedziba m.in. Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW). Zamach się nie udał, ale wybuch poranił konie z zaprzęgu i adiutanta Berga. Sprawców nie ujęto, więc Rosjanie w akcie zemsty splądrowali Pałac Zamoyskich. Przez okna wyrzucano dzieła sztuki i meble. To wtedy o bruk roztrzaskał się fortepian należący kiedyś do Fryderyka Chopina. Wydarzenie to upamiętnił w wierszu Cyprian Kamil Norwid, który w tym czasie był już tylko ubogim polskim emigrantem na francuskiej ziemi…
Wojsko rosyjskie demoluje Pałac Zamoyskich po zamachu na carskiego gubernatora Warszawy Berga, anonimowy obraz z epoki
Za rzekomy udział w spisku zapłacili także właściciele pałacu. Stanisława Antoniego Zamoyskiego skazano na 8 lat ciężkich robót, które ostatecznie zamieniono na zesłanie. Jego ojca Andrzeja Artura zmuszono do trwającej niemal dekadę emigracji.
Andrzej Zamoyski, właściciel Jadowa i Łochowa, w 1840 r. nabył część dóbr Chrzęsne z Ołdakami, Kurami i Balcerami
Z tymi postaciami nierozerwalnie spleciona jest historia naszych okolic. Norwid poznał Chopina dopiero na emigracji we Francji, w latach 50. XIX w., ale Zamoyskich znał jeszcze ze swojej młodości spędzonej w Polsce. Krewni urodzonego w Głuchach poety mieli majątki w Dębinkach (wujostwo Dybowscy), w Strachówce (prababcia Hilaria Sobieska), w Wólce Kozłowskiej (krewniak Jan Sobieski).W tym samym czasie Andrzej Zamoyski był już (po wymianie z władzami carskimi twierdzy Zamość na szereg majątków) właścicielem kluczy łochowskiego i jadowskiego, a częściowo także kluczy sulejowskiego i kamieńczykowskiego, by w 1840 r. nabyć także część dóbr Chrzęsne z Ołdakami, Kurami i Balcerami. Ciekawostek związanych z Andrzejem Zamoyskim jest znacznie więcej. W jednym z jego majątków stangretem był bowiem Feliks Kaczorowski, dziadek… Karola Józefa Wojtyły, późniejszego Papieża Polaka.
Robert Szydlik
Komentarze do artykułów: